Leren natekenen uit de losse pols

Natekenen uit de losse pols is superleuk en je kunt het leren door te oefenen. We leren ons in het diepe te gooien en dan op een slimme manier te zoeken naar steun en aanknopingspunten. In dit artikel volgen wat tips om je op weg te helpen.

Tekening opbouwen

Het is misschien goed om te weten dat een tekening wordt opgebouwd. Zelfs de meest ervaren tekenaars beginnen een tekening met een lichte schets. Natekenen begint met een zoektocht naar houvast. Het is een proces van proberen, controleren en aanpassen. Gaandeweg wordt het steeds makkelijker om aanknopingspunten te vinden. Zodra de schets goed genoeg is, kan het werken met licht en donker en eventueel kleur beginnen. Een schets is goed genoeg als de compositie goed is en de verhoudingen kloppen. De een werkt met een zeer gedetailleerde schets, de ander met een heel globale schets.

Een tekening wordt opgebouwd: eerst alles op de goede plek, dan pas verder werken.

Tips

Nu volgen er wat tips voor iedereen die de dappere stap wil gaan nemen om uit de losse pols te leren natekenen.

Wat ga je natekenen?

• Blijf niet te lang zoeken een onderwerp om na te tekenen. Je bent omringd door dingen die een tekening of een schets waard zijn; je huiskamer, een of meerdere voorwerpen, je huisdier of je tuin. Als je het echt niet meer weet dan kun je altijd je eigen hand nog natekenen!
• Het maakt niet uit wat je tekent, alles is leerzaam. Beter zo snel mogelijk aan de slag dan zoeken naar een  geschikt onderwerp. Zo voorkom je dat je gaat uitstellen en maak je tenminste meters.
• Goede tekenmaterialen zijn heerlijk om mee te werken, maar pas op dat een zoektocht naar “de beste materialen” niet leidt tot uitstelgedrag. Liever een tekening gemaakt met een slechte ballpoint, dan niks getekend!

Het is leuk en leerzaam om schetsjes te maken van onderwerpen uit je omgeving. Je creëert daarmee ook leuke herinneringen die veel intenser zijn dan bijvoorbeeld foto’s. Hieronder zie je wat schetsjes uit mijn middelbare schooltijd. De tas van de docent, stadsgezicht van Culemborg getekend op de terugweg naar huis en tijdens de aardrijkskundeles heb ik het uitzicht vanuit het klaslokaal geschetst. Als ik deze tekeningen zie, dan ruik ik zelfs de geuren weer die ik op dat moment rook. En dat alles met de meest simpele materialen: een ballpoint, een simpel potlood en schoolschriften.

Levendige herinneringen uit mijn middelbare schooltijd

Kijkhoek

Zorg ervoor dat je niet teveel op je tekening neerkijkt, dat zorgt voor vertekening. Plak of klem je papier aan plank, zet die plank op je schoot. Kijk dan over je papier heen naar je onderwerp. Werk je heel groot, dan kun je een ezel of een tafelezel gebruiken. Ga dan wat schuin voor je onderwerp zitten of staan. Kijk dan via de kant van de arm die niet tekent naar je onderwerp.

Kijk naar je onderwerp, controleer op je papier

Vergeet ook niet dat de informatie die je zoekt in je onderwerp te vinden is en niet op je papier. Je kijkt dus meer naar je onderwerp dan naar je tekening. Hoe meer je tekent, hoe makkelijker je arm je oogbewegingen gaat volgen. Je kijkt voornamelijk af en toe op je papier ter controle.

Links: papier op een plank, zo kun je er makkelijk overheen kijken naar je onderwerp. Rechts: Papier op een plank op een ezel. Ik ben linkshandig, ik kijk dus schuin naar rechts naar mijn onderwerp.

Van globaal naar specifiek

Zoek eerst naar grote vormen, let niet op details. Als je details gaat neerzetten terwijl de grote vormen nog niet kloppen, dan kom je later in de problemen. Je kunt nog zo’n mooi oog tekenen, maar als het op de verkeerde plek in het hoofd zit heb je er niet veel aan!

Kijk naar de omtreklijnen van de vormen of denk vanuit de vier basisvormen (zie de blog van Lineke Lijn over de vier basisvormen).  Schaaf gaandeweg bij. Als de grote vormen goed staan, kun je daarbinnen ook weer naar grote vormen zoeken. Zo bouw je je hele schets dus op van globaal naar steeds specifieker.

Zet die grote vormen losjes op met lichte, hoekige lijnen. Houd je potlood losjes en eventueel overhands vast. Zo kun je makkelijk vanuit je grove motoriek werken en zul je minder snel geneigd zijn om te gaan priegelen.

Kijk eerst naar de grote vormen.

Binnen de grote vormen zoek je weer naar nieuwe grote vormen. Zo ontstaan de details vanzelf.

Zoek aanknopingspunten

Zoek bij het natekenen continu naar handige aanknopingspunten. Het is bijvoorbeeld handig om eerst de maximale hoogte van het object op je papier te bepalen. Markeer de boven- en onderkant van het object op je papier. Ga daarna inschatten hoe breed het object is ten opzichte van de hoogte en probeer dat ook aan te geven in je tekening.

Nogmaals: het hoeft niet meteen te kloppen, maar er staat nu tenminste iets.

Zoek naar dingen die op het moment slim zijn om eerst aan te pakken. Dat verschilt per onderwerp en tekening. Bouw dat steeds verder uit.

Zet gerust denkbeeldige hulplijnen neer. Als je zo een tijdje rommelt, zul je op een bepaald moment redelijk zeker zijn dat je een paar punten goed hebt staan. Dan wordt het steeds makkelijker om nog meer kloppende aanknopingspunten te vinden. Binnen no-time heb je een hele berg kloppende aanknopingspunten.

Zet ook horizontale en verticale hulplijnen. In het voorbeeld hieronder trek ik een denkbeeldige verticale lijn door de figuur. Zo kan ik heel makkelijk zien wat aan de linkerkant en wat aan de rechterkant van de verticale lijn moet komen.

Dankzij de verticale hulplijn kan ik makkelijk zien wat aan de voor- en wat aan de achterkant moet uitsteken.

Restvormen / negatieve ruimte

Vaak kun je de ruimte tussen bepaalde objecten heel mooi als vorm beschouwen. Je kunt die vorm vaak heel makkelijk natekenen. We noemen dat restvorm of negatieve ruimte. Als je de restvorm tekent, heb je meteen een heel stuk tekening goed neergezet. Als je foto’s natekent heb je ook vaak mooie restvormen tussen bijvoorbeeld een hoofd en de rand van de foto.

De restvorm is hier belangrijker dan de vormen

Meet de richtingen van lijnen

Je kunt heel makkelijk meten hoe schuin bepaalde lijnen lopen door je potlood erlangs te houden. Beweeg je potlood in dezelfde stand naar je papier en je kunt de schuine lijn dan makkelijk overnemen.

Verhoudingen / proporties

Let op verhoudingen: hoe groot is de ene vorm ten opzichte van de andere. Hoe breed is het object ten opzichte van de hoogte. Hoe ver steekt het ene object uit ten opzichte van het andere. Hoeveel keer past het ene object in het andere object.
Zoek in objecten ook naar helften en derden. Als je een object in tweeën deelt dan kun je van daaruit vaak ook weer allerlei dingen afleiden. Hetzelfde geldt voor het indelen in derden. Als je iets in helften of derden deelt, kun je zien waar iets zo’n beetje moet komen te zitten.

Neem afstand

Nog een belangrijke tip: neem afstand van je werk. Letterlijk en figuurlijk. Kijk regelmatig vanuit de verte naar je werk. Zo zie je het grote geheel en dan zie je vaak beter waar eventueel nog wat verbeterd kan worden.

Neem een pauze, en kijk dan weer eens met een frisse blik naar je werk. Vaak vallen er dan dingen op die je eerst niet zag. Ook kan het helpen om een foto van je werk te maken en daar naar te kijken. Vaak kun je op je telefoon foto’s spiegelen, dan krijg je een nog veel beter beeld van je werk en vallen fouten direct op. Je kunt je tekening ook even voor een spiegel houden.

Train jezelf in schetsen

Niet alles wat je doet hoeft in het museum komen te hangen! Als je tekenen uit de losse pols moeilijk vindt, oefen jezelf dan in het opzetten van schetsen.

Zet de constructie van je tekening zo goed mogelijk op, maar werk de tekening verder niet uit. Het belangrijkst is dat je onderwerp op een goede manier op je papier staat en dat de verhoudingen zo goed mogelijk kloppen. Stop zodra het fundament staat en ga dan aan een volgende schets beginnen.

Je kunt jezelf ook een bepaalde tijdslimiet opleggen per schets. Zo dwing je jezelf om op de hoofdzaken te blijven letten. Zet wat spullen neer, zet een kookwekker op 7 minuten en probeer het zo goed mogelijk in juiste verhoudingen na te tekenen. Als het alarm gaat stop je, ook als er nog zowat niks staat. Je verandert de opstelling van de spullen en begint aan de volgende schets.

In het begin kom je met zeven minuten niet uit, maar als je dit een paar weken elke dag een half uur tot een uur oefent, zul je zien dat je steeds meer tijd krijgt. Op een gegeven moment is 7 minuten een eeuwigheid en heb je zelfs al tijd om details toe te voegen!

Voorbeeld

Als je natekent word je steeds handiger in het vinden van aanknopingspunten. Hieronder laat ik een voorbeeld zien.

Eerst zet ik dit stilleven heel licht op. Ik had op mijn papier het hoogste en het laagste punt aangegeven (de dop van de verfpot en de voorste onderste punt van de plakbandhouder).

Daarna ben ik gewoon maar ergens begonnen. Ik heb eerst zoveel mogelijk de grote omtrekken van de objecten neergezet. Op de foto heb ik met rode lijnen aangegeven hoe ik een aantal aanknopingspunten heb gevonden. De rand van de tafel is bijvoorbeeld een belangrijke lijn: daarop zien we een aantal belangrijke punten liggen. De onderste rand van de dop van de verfpot is ook een mooie, want die komt bijna exact overeen met de rand van het koffiekopje. De verticale lijn van de plakbandhouder komt aardig overeen met de dop van de verfpot en zorgt er ook voor dat ik weet dat de onderkant van de verfpot iets moet uitsteken aan de rechterkant.

Verder helpt de kennis van de regels van het perspectief en de basisvormen natuurlijk ook mee. Zo is de plakbandroller voor mij niks anders dan een balk met wat uitsparingen. Verder zien we natuurlijk cilinders en zelfs kegelvormen. Meer over de vier basisvormen lees je in de blog van Lineke.

Het is heel belangrijk om de proporties goed neer te zetten. Ik probeer verschillende dingen uit te meten. In dit voorbeeld kwam ik er bijvoorbeeld achter dat de breedte van het stuk plakbandroller (inclusief naar binnen draaiende blauwe rand) even breed is als de breedte van het gemarkeerde stuk op het meetlint. Het is maar een voorbeeldje, er zijn veel meer dingen die je aan elkaar kunt relateren.

Ook restvormen zijn er in mijn onderwerp genoeg. Ik kijk dan dus juist tussen de dingen, naar de lege ruimtes en zie dat als vormen. In combinatie met de hulplijnen uit het voorbeeld hierboven heb ik nu al heel veel steun.

Tot slot: je mag stap voor stap leren

Gun jezelf de tijd en de ruimte om te leren. Net als bij elke vaardigheid is leren natekenen een kwestie van oefenen, herhalen, fouten maken en ervan leren. Soms lijkt het dagenlang niet te lukken, soms valt alles ineens op zijn plaats en ga je als een raket vooruit.

Aan dat groeiproces komt geen eind. Er komt nooit een moment waarop je kunt zeggen: nu kan ik tekenen. Het kan altijd beter en je krijgt altijd weer nieuwe inzichten en ideeën. Een mooi resultaat is een leuke bijkomstigheid, maar de kunst is om ook te leren genieten van het leerproces.

Veel succes en plezier!